Там, где слова становятся звездами...: Νικολάι Γιαροσένκο, ο στρατιώτης-ζωγράφος

Νικολάι Γιαροσένκο(1846-1898), Αυτοπροσωπογραφία,

Ο Νικολάι (Μικόλα στα ουκρανικά, είναι χαρακτηριστική η μετατροπή του "ν" σε "μ" στις δυτικοσλαβικές γλώσσες, διαλέκτους, ιδιώματα κλπ, από τις οποίες είναι επηρεασμένη η ουκρανική γλώσσα) γεννήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου του 1846 στην Πολτάβα της Ουκρανίας. Ο πατέρας του Αλέξανδρος, ήταν στρατιωτικός, αξιωματικός του τσαρικού στρατού, ο οποίος έφθασε μέχρι και τον βαθμό του υποστρατήγου και είχε υψηλότατη μόρφωση. Η μητέρα του Μικόλα καταγόταν και εκείνη από στρατιωτική οικογένεια. Η οικογένεια είχε άλλα δυο παιδιά, τον Βασίλι, χημικό-μηχανικό και την Σοφία.

Η κλίση του Γιαροσένκο για το σχέδιο φάνηκε από πολύ νωρίς, όμως ο πατέρας του επέμενε ότι ο γιος του έπρεπε να σεβαστεί και να ακολουθήσει την οικογενειακή παράδοση. Γι' αυτό και ο Νικολάι σε ηλικία 9 ετών εγγράφηκε στο Σχολείο των Ευελπίδων. Αυτά τα σχολεία αποτελούσαν θεσμό στη ρωσική εκπαίδευση, τον οποίο είχε εισαγάγει ο Μεγάλος Πέτρος για να . Τα σχολεία απευθύνονταν αποκλειστικά στα παιδιά των στρατιωτικών και είχαν στόχο την παροχή επιστημονικής και κοινωνικής εκπαίδευσης και αποτελούσαν το απαραίτητο προπαρασκευαστικό στάδιο για την μετέπειτα εκπαίδευση ικανών στελεχών για τη δημόσια διοίκηση και τον στρατό. Ο θεσμός είχε αξιοσημείωτη επίδραση στην πνευματική ανάπτυξη της Ρωσίας και η ρωσική κοινωνία έτρεφε μεγάλο σεβασμό προς τους αποφοίτους τους.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιελάμβανε τα θεμέλια της επιστήμης, των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, ρωσική γλώσσα, λογοτεχνία και ιστορία, αρχαία και φυσική ιστορία, νομολογία, ξένες γλώσσες. Οι μαθητές διδάσκονταν επίσης ιππασία, ξιφασκία και το χορό, τις στρατιωτικές επιστήμες, καθώς και τις βασικές αρχές της Ορθόδοξης Πίστης. Ο Γιαροσένκο, παρά το φορτωμένο πρόγραμμα εξακολουθούσε να ασχολείται με το σχέδιο και μάλιστα με ιδιαίτερη επιτυχία, όπως ομολογείται από τους καθηγητές του.

Το σχολείο του Γιαροσένκο, Η Σχολή Πετρόφσκι της Πολτάβα.

Από το σχολείο αυτό ο Νικολάι Αλεξάντροβιτς αποφοίτησε το 1863 και έγινε δεκτός από τη στρατιωτική ακαδημία Παβλόφ στην Αγία Πετρούπολη και το 1867 μετατέθηκε στη Σχολή Μιχαήλοβ του πυροβολικού. Δεν σταμάτησε ούτε μια στιγμή όμως να παρακολουθεί μαθήματα σχεδίου, παρά το απαιτητικό πρόγραμμα της σχολής και την επίπονη εκπαίδευση. Παρακολουθούσε τα βραδινά μαθήματα στην "Ένωση για την Προώθηση των Τεχνών", όπου δίδασκε ο Ιβάν Κραμσκόι (1837-1887), ο πνευματικός ηγέτης του δημοκρατικού κινήματος στην τέχνη, μια από τις πολύ σημαντικές προσωπικότητες στην ιστορία του ρωσικού πολιτισμού. Εκτός από τα μαθήματα αυτά, ο Νικολάι Γιαροσένκο έγινε δεκτός ως εξωτερικός φοιτητής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Αγίας Πετρούπολης. Αποφοίτησε από τη στρατιωτική ακαδημία το 1869 με τιμητική διάκριση στις επιστήμες.

Ιβάν Κραμσκόι, Ο γέρος με την ουλή

Η κοσμοθεωρία και η αισθητική του Γιαροσένκο επηρεάστηκε από τα δημοκρατικά ιδεώδη των Ρώσων επαναστατών κατά του τσαρικού απολυταρχισμού. Ινδάλματά του ήταν οι δημοκρατικοί συγγραφείς με γιγάντιο πνευματικό ανάστημα Νικολάι Ντομπρολιούμπωφ (1836-1861) και Νικολάι Τσερνισέφσκι (1828-1889), σύμφωνα με τη μαρτυρία του πιο στενού του φίλου. Ήταν η εποχή που η ρωσική τέχνη και διανόηση έσκυβε στα προβλήματα του ρωσικού λαού, ασκούσε θαρραλέα κριτική, ερευνούσε με πάθος για λύσεις στο κοινωνικό πρόβλημα, αλλά ταυτόχρονα άνοιγε νέους ορίζοντες στην καλλιτεχνική δημιουργία. Ο Νικολάι Γιαροσένκο έγινε μέλος των Περιπλανώμενων, ενός καλλιτεχνικού ρεύματος το οποίο, επηρεασμένο από τις απόψεις των ανθρωπιστών στοχαστών και κριτικών τέχνης Τσερνιτσέσφκι, τον Ντομπρολιούμπωφ και τον Μπελίνσκι θεωρούσαν πως τα έργα τέχνης και της λογοτεχνίας "πρέπει να αποδίδουν ηθική και κοινωνική ευθύνη". (Μπελίνσκι)

Ηγέτης των Περιπλανώμενων ήταν ο Κραμσκόι μέχρι τον θάνατό του, οπότε και ηγετικό ρόλο στο κίνημα έλαβε ο Γιαροσένκο, όχι χωρίς προσωπικό κίνδυνο, αφού ήταν εν ενεργεία αξιωματικός του στρατού. (αποστρατεύτηκε στα 1892, αξίζει πάντως να σημειωθεί, με ιδιαίτερες τιμές λόγω εξαιρετικής υπηρεσίας)

Την πρώτη του δυναμική εμφάνιση στο κοινό την ξεκινά στην έκθεση των Περιπλανώμενων το 1878, όπου και εξέθεσε δυο πίνακες που προκάλεσαν μεγάλη αίσθηση:

Ο φυλακισμένος, 1878

Ο θερμαστής, 1878

Ο "Θερμαστής" αποτελεί την πρώτη ρεαλιστική απεικόνιση της εργατικής τάξης στη Ρωσία, ενώ ο "Φυλακισμένος" εκφράζει κοινωνική διαμαρτυρία και την συμπαράσταση στους αγωνιστές για την ελευθερία, ξεμπροστιάζοντας ταυτόχρονα τη φρικώδη όψη της τυραννικής αριστοκρατίας.

Από το 1880 και ύστερα οι πίνακες του Γιαροσένκο αναπτύσσουν το θέμα της επαναστατικής πάλης της διανόησης στο πλαίσιο του ευρύτερου πλέον κοινωνικού αναβρασμού που επικρατεί στη Ρωσία.

Ο τυφλός, 1879

Η φοιτήτρια, 1881

Ο φοιτητής, 1881

Φοιτήτρια, 1883

Παρά το γεγονός ότι ασθένησε βαριά, μετά την αποστράτευσή του, ο Γιαροσένκο ταξίδεψε πολύ μέσα στη Ρωσία, εξακολούθησε να ζωγραφίζει και να εμβαθύνει στο κοινωνικό ζήτημα της Ρωσίας. Έγινε η εξέχουσα μορφή του ρωσικού ρεαλισμού στη ζωγραφική το 19ο αιώνα, Πέθανε από φθίση στις 7 Ιουλίου 1898. Το 1917 η χήρα του Γιαροσένκο κληροδότησε στην πόλη της Πολτάβα το σύνολο του έργου του Γιαροσένκο, πάνω από 100 πίνακες, που αποτελούν σήμερα τον κεντρικό πυρήνα του Μουσείου Τέχνης της Πολτάβα.

Ο Λένιν έγραψε για τον Γιαροσένκο "θαυμάσιος καλλιτέχνης, θαυμαστός ψυχολόγος της πραγματικής ζωής"