Ο Τουργκένιεφ παίζει με τον χρόνο

Ιβάν Τουργκένιεβ (1818-1883)

"Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο χρόνος μερικές φορές πετάει σαν πουλί και άλλες φορές σέρνεται σαν σκουλήκι, αλλά οι άνθρωποι μπορούν να είναι ασυνήθιστα ευτυχισμένοι όταν ούτε καν παίρνουν είδηση αν ο χρόνος πέρασε γρήγορα ή αργά" έγραφε ο Τουργκένιεβ. (Απόσπασμα από το "Πατέρες και Γιοι")

Ο χρόνος... Ένας μεγάλος ανθρωπιστής, όπως ο Τουργκένιεβ, γνώριζε πως μονάχα ο χρόνος μπορεί να καταλάβει πόσο μεγάλη αξία έχει η αγάπη στη ζωή του ανθρώπου. Αγάπη για τους ανθρώπους, για τα πράγματα του κόσμου, για τη γη την ίδια... Ο Τουργκένιεβ με την πλατιά ρωσική καρδιά του αναμετρήθηκε με τον χρόνο, όχι ως φυσικό μέγεθος, αλλά ως αγαθό του ανθρώπου. Γιατί ο χρόνος της φυσικής κυλά απαράλλαχτος και άτεγκτος, αλλά ο χρόνος του ανθρώπου είναι δώρο που μοιράζεται στους γύρω μας. Και όταν τον μοιράζουμε δίκαια, δηλαδή με αγάπη, ο χρόνος γίνεται πουλί και δεν καταλαβαίνουμε πόσο γρήγορα πέταξε η χαρά. Πρέπει να μοιράσουμε πάλι δίκαια το μερίδιο του χρόνου, ώστε να ξανανιώσουμε τη χαρά του πετάγματος. Όταν όμως είμαστε άδικοι, όταν ο χρόνος σπαταλιέται στη ματαιότητα, εγκλωβισμένο στο εγώ του ανθρώπου, τότε ο χρόνος κυλά βασανιστικός, σαν σκουλήκι τρώει τον άνθρωπο, που φθείρεται και σαπίζει και ξαφνικά αναρωτιέται "Πού είναι ο χρόνος;" 

Μονάχα όποιος αγαπά, γνωρίζει την αξία του χρόνου.

"Καθόμαστε στη λάσπη, φίλε μου, και προσπαθούμε να φτάσουμε στα αστέρια", γράφει αλλού ο Τουργκένιεβ.(Από το βιβλίο "Πατέρες και γιοι") 

Τι είναι αυτό που καθηλώνει τον άνθρωπο στη λάσπη; Η σπατάλη του χρόνου, η παθολογική προσήλωση στο εγώ, ο ναρκισσισμός, η υπερτροφία του ατομικισμού, με λίγα λόγια η υπερβολική αγάπη στον εαυτό μας, η οποία, κατά διαλεκτικό τρόπο είναι έλλειψη αγάπης για τους άλλους γύρω μας, και που σε τελευταία ανάλυση είναι μίσος για τον εαυτό μας και τον κόσμο. Λάσπη είναι το μίσος. Όμως, λάσπη μπορεί να είναι και αυτό που πολλές φορές μας δίνεται ως άδικη ανταμοιβή από τον κόσμο ή γιατί κάποιοι προσπαθούν να ξεφορτωθούν τη δική τους λάσπη-μίσος που συσσώρευσαν, είναι η περιφρόνηση, το σκληρό ποδοπάτημα από την αδιάκοπη εξέλιξη της κοινωνικής ζωής, που κάποιους από εμάς τους αφήνει πίσω αδικημένους, ηττημένους. Η κοινωνία τρέχει γραμμικά, πάντα εμπρός. Ο άνθρωπος αντίθετα υποτάσσεται στον κυκλικό χρόνο, από την ανυπαρξία και πάλι στην ανυπαρξία, κύκλο που τον κρύβει η ευθύγραμμη απόσταση μεταξύ γεννήσεως και θανάτου). Είναι ολοφάνερο πώς μόνο όσοι χάσουν την αίσθηση του κυκλικού χρόνου μπορούν να ακολουθήσουν τη ζωή, όπως αυτή τρέχει. Αυτοί όμως δεν μπορούν να δουν να ακουμπήσουν τα αστέρια, δεν έχουν χρόνο. Αυτοί που βρίσκονται στη λάσπη και προσπαθούν να φτάσουν τα αστέρια είναι εκείνοι που ελπίζουν και πιστεύουν ακόμα στον άνθρωπο, στην αξία του ανθρώπου και στο Θεό δημιουργό του.

"Ω, νιότη, νιότη! Περπατάς τον δρόμο σου απερίσκεπτα και δίχως στοργή σαν να είσαι ιδιοκτήτης όλων των θησαυρών της γης", γράφει αλλού ο Τουργκένιεβ. (Φράση από τη νουβέλα "Πρώτη Αγάπη")

Η ψευδαίσθηση της αιωνιότητας, η απάτη του χρόνου, αυτός είναι ο πιο μεγάλος και ύπουλος εχθρός της νιότης. Αυτή η γλυκιά απάτη του ευθύγραμμου χρόνου, που μας δίνει δύναμη στην αρχή για να μας εγκαταλείψει στο τέλος. Στην αρχή νομίζουμε ότι είμαστε δυνατοί, ότι έχουμε τα πάντα, το είναι μας ορθώνεται να αντιμετωπίσει αντιπάλους που δεν μπορεί να καταλάβει ότι είναι ανίκητοι, όπως είναι αλήθεια για το νόημα της ζωής. Είμαστε σπάταλοι με τον θησαυρό μας, επειδή είναι τόσο πολύς που δεν φανταζόμαστε ότι κάποτε μπορεί να εξαντληθεί. Το μεγαλύτερο μάθημα είναι η συνειδητοποίηση της απλότητας, που είναι η ηθική αποτύπωση της συνειδητοποίησης του κυκλικού χρόνου της ύπαρξης από την ανυπαρξία και πάλι στην ανυπαρξία.

"Καθένας από εμάς αισθάνεται βαθιά πεπεισμένος ότι υπήρξε άσωτος με τα δώρα τα οποία έλαβε και ότι έχει δικαίωμα να φωνάξει "Ω! Τί θα μπορούσα να είχα κάνει, αν δεν σπαταλούσα τον χρόνο μου" ξαναγράφει ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας. (Από την "Πρώτη Αγάπη") 

Εδώ η συνειδητοποίηση του "χαμένου χρόνου" εκφράζεται ως μη παραδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας ή μιας εγωιστικής εμμονής με την ιδέα της δύναμης. Η αδυναμία καλύπτεται πίσω από τη δικαιολογία της σπατάλης του χρόνου. Μα, η σπατάλη του χρόνου είναι η πηγή της ανθρώπινης αδυναμίας, και η σπατάλη του χρόνου είναι σπατάλη αγάπης. Και δεν υπάρχει πιο ασφαλής τρόπος να δείξεις πόσο μισείς τον κόσμο από το να φθείρεις το είναι σου περιφρονώντας τα δώρα που σου χάρισε ο Θεός, η φύση και οι άλλοι άνθρωποι.

Η θεραπεία που θα πρότεινε ο Τουργκένιεβ πιστεύω ότι θα ήταν ο θυμός. Γράφει "ο άνθρωπος που θυμώνει με την ασθένειά του είναι σίγουρο ότι θα θα την ξεπεράσει". (από το "Πατέρες και γιοί") 

Ο θυμός, όπως τον εννοεί ο Τουργκένιεβ, είναι μια κίνηση της ψυχής η οποία είναι φυσική όταν στρέφεται κατά της προσωπικής αδυναμίας και αφύσικη όταν στρέφεται κατά των ανθρώπων και των πραγμάτων. Δεν υπάρχει χαμένος χρόνος, στην ψυχή που φυσούν άνεμοι, στην ψυχή που δεν σταματά να παλεύει με την αδυναμία της. Ο θυμός είναι η ατμομηχανή της ψυχής, όταν η ψυχή στρέφεται ενάντια στα σκουλήκια της και είναι το σκουλήκι της όταν η ψυχή στρέφεται κατά του εαυτού της...