Το πιο παλιό ρωσικό βιβλίο

Ο τίτλος δεν είναι ακριβής. Ήταν το πιο παλιό ρωσικό βιβλίο μέχρι το 2000, οπότε και ανακαλύφθηκε ο "Κώδικας του Νόβγκοροντ"από τον καθηγητή Βαλεντίν Γιάνιν, στις 13 Ιουλίου. Μέχρι τότε όμως, το πιο αρχαίο βιβλίο, το πιο παλιό γραπτό κειμήλιο της Ρωσίας,  ήταν το Ευαγγέλιο του Οστρομίρ, το οποίο χρονολογείται στα έτη 1056-1057.

Το βιβλίο δημιουργήθηκε στη Ρωσία, αλλά η γλώσσα στην οποία είναι γραμμένο δεν είναι, φυσικά, η σύγχρονη ρωσική, αλλά ούτε και στη μορφή που είχε τότε η ρωσική γλώσσα στην καθημερινή της, λαϊκή ή διοικητική χρήση, αλλά στην σλαβονική-εκκλησιαστική γλώσσα, στη γλώσσα δηλαδή της Εκκλησίας.

Το βιβλίο είναι εικονογραφημένο αριστοτεχνικά, επηρεασμένο από τη βυζαντινή εικονογραφία, και είναι διάσημο σε όλο τον κόσμο για την περίτεχνη αυτή διακόσμησή του, τις μινιατούρες που εικονίζουν τους Ευαγγελιστές, εκ των οποίων σώζονται πλήρως οι τρεις.  Περιέχει επίσης και "Ευαγγελιστήριο", δηλαδή χειρόγραφες προσθήκες που περιέχουν αναφορά στις ευαγγελικές περικοπές που διαβάζονται κάθε εβδομάδα, "το Ανάγνωσμα" με μια λέξη. Είναι γραμμένο με μεγαλογράμματη γραφή, η κάθε σελίδα χωρίζεται σε δυο στήλες, η κάθε σελίδα έχει μέγεθος 20Χ24 εκατοστά και αποτελείται από 294 φύλλα περγαμηνής. Δεν περιέχει όλη την Καινή Διαθήκη. Μπορούμε ορθότερα να το αποκαλούμε "Σύνοψη" ή "Τετραευάγγελο". 

Ο δημιουργός του βιβλίου αυτού είναι κάποιος διάκονος Γρηγόριος, ο οποίος κατόπιν διαταγής του Πρίγκηπα του Κιέβου Γιαροσλάβ ξεκίνησε την αντιγραφή των Ευαγγελίων το έτος 1056 προς τιμή του Πόσαντνικ του Νόβγκοροντ. Τον όρο Посадник μπορούμε να τον αποδώσουμε στα ελληνικά ως "δήμαρχο", με την έννοια όμως που έχει η λέξη δήμαρχος στα μεσαιωνικά δυτικά πρότυπα. κάτι σαν τον  Bürgermeister. Τον τίτλο όμως του Πόσαντνικ κατείχαν μόνο οι δήμαρχοι του Πσκωφ και του Νόβγκοροντ. Οι Πόσαντνικ ήταν άρχοντες αιρετοί, από ένα σύνθετο εκλεκτορικό σώμα το οποίο απάρτιζαν οι βογιάροι (η αριστοκρατία της γης) και η Βιέτσε, η λαϊκή συνέλευση στις Ανατολικές Σλάβικες πόλεις, και εκλέγονταν για ένα χρόνο.

Η Βιέτσε του Πσκωφ, πίνακας του Βάσνετσωφ.

Ο όρος Πόσαντνικ αναφέρεται πρώτη φορά το 997, όπως προκύπτει από το Πρώτο Χρονικό, ή για να το μεταφράσουμε πιο σωστό "Αφήγηση των σύγχρονων καιρών", γραμμένο στη σλαβονική, το οποίο είναι η βασική μας γραπτή πηγή για τους Αρχαίους Ρώσους (Ρως) από το 850 μέχρι το 1110 μ.Χ. Φαίνεται ότι οι Πόσαντνικ είχαν αρκετό κύρος και ισχύ, αφού όπως προκύπτει από την έρευνα του "Πατριάρχη" της μεσαιωνικής ρωσικής ιστορίας Γιάνιν, κάποιοι Ποσάντνικοι κράτησαν τη θέση τους επί μια δεκαετία, παρά την προβλεπόμενη ενιαύσια διάρκεια της θητείας, ενώ κάποιοι κληρονόμησαν το αξίωμα από κάποιον πρόγονο τους, παρά την προβλεπόμενη αιρετότητα, ενδείξεις ότι η μεγάλη γαιοκτησία (και στην περίπτωση του Νόβγκοροντ οι πλούσιοι έμποροι, δηλαδή τα δυνατά αστικά στοιχεία) επέβαλαν τη θέλησή τους στη Βιέτσε.

Ο Όστρομιρ, ο οποίος έδωσε το όνομά του στο μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα νομιζομένου ως αρχαιότερου βιβλίου της Ρωσίας, ήταν Πόσαντνικ του Νόβγκοροντ από το 1054 ως το 1057. Πιο πιθανό πάντως είναι ο Όστρομιρ παρήγγειλε στον Διάκονο Γρηγόριο το βιβλίο για να το δωρίσει σε κάποιο μοναστήρι.

Το βιβλίο περιέχει στο τέλος και κάποιες σελίδες που περιγράφουν τις συνθήκες της δημιουργίας του, τις οποίες και δεσμεύομαι να μεταφράσω μόλις βελτιώσω κάπως τη γνώση μου περί της σλαβονικής.

Η πρώτη επίσημη αναφορά και καταγραφή του βιβλίου σε βιβλιοθήκη είναι το 1701 στο Κρεμλίνο της Μόσχας. Φαίνεται ότι κάποιος από τους Τσάρους της Μόσχας το είχε υφαρπάξει από κάποιο Μοναστήρι, ή κάποιοι  το είχαν φυλάξει από το φόβο της καταστροφής του από τους Μογγόλους, οι οποίοι με αρχηγό τον Χάνο Μπατού, της Χρυσής Ορδής, κατέκτησαν μεγάλο μέρος της σημερινής ρωσικής επικράτειας, καταστρέφοντας πολλές πόλεις,  ανάμεσα σε αυτές και το Κίεβο το 1240, ενώ οι μόνες που γλίτωσαν την καταστροφή ήταν οι γνωστές μας Νόβγκοροντ και Πσκωφ και έμειναν μέχρι το 1480 κυρίαρχοι στην περιοχή

Το μαρτύριο του Αγίου Μιχαήλ του Τσερνίγκωφ το 1246

πίνακας του Σμιρνόφ, 1883

Ο Τσάρος Μεγάλος Πέτρος διέταξε τη φύλαξη του Ευαγγελίου του Οστρόμιρ στη Βιβλιοθήκη της Αγίας Πετρούπολης, αμέσως μόλις αυτό βρέθηκε το 1701. Ωστόσο ξανάγινε λόγος γι' αυτό όταν ξαναβρέθηκε στην γκαρνταρόμπα της Αικατερίνης της Μεγάλης... Στην βιβλιοθήκη της Πετρούπολης βρίσκεται και σήμερα. Υπό την επιμέλεια του μεγάλου φιλολόγου Αλεξάντρ Βοστόκωφ (1781-1864) έγινε η πρώτη, πανομοιότυπη, τυπογραφική έκδοση του πολύτιμου αυτού βιβλίου. 

Αλεξάντρ Βοστόκωφ (1781-1864)

Παρ' όλα το βιβλίο δεν γλίτωσε τις περιπέτειες. Το 1932 έγινε απόπειρα κλοπής του πολύτιμου εξωφύλλου με τα διαμάντια,  Ο κλέφτης αφαίρεσε τις περγαμηνές στην προσπάθειά του αυτή. Το βιβλίο ευτυχώς βρέθηκε ακέραιο. 

"Ευαγγέλιο Ιωάννη, Πρώτο Κεφάλαιο".