Ζινάιντα Σερεμπριάκοβα, Η ποιήτρια των χρωμάτων

Αυτοπροσωπογραφία, 1909

Η Ζινάιντα Γιεβγκένιεβνα Σερεμπριάκοβα γεννήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1884 στο Νιεσκούτσνογιε, κοντά στην πόλη Χάρκοβο, της σημερινής Ανατολικής Ουκρανίας. Θεωρείται μια από τις πιο διακεκριμένες Ρωσίδες ζωγράφους παγκοσμίως. Η παρουσία της στην τέχνη θεωρήθηκε πρωτοποριακή, διότι ήταν από τις πρώτες γυναίκες ζωγράφους της οποίας το έργο εκτιμήθηκε και προβλήθηκε τόσο πολύ, συμπεριλαμβανομένων υπόψη και των αντιλήψεων της εποχής στην οποία δημιούργησε.

  

Η μηλιά, 1900, ο πρώτος πίνακας της Σερεμπριάκοβα

Η Ζίνοτσκα (υποκοριστικό της Ζινάιντα) καταγόταν από οικογένεια καλλιτεχνών. Ο παππούς της, Νικολά Μπενουά(1813-1898) ήταν φημισμένος αρχιτέκτονας και πρόεδρος της Ένωσης Αρχιτεκτόνων, καθώς επίσης και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Ρωσίας. Οι Μπενουά εμφανίζονται στη ρωσική κοινωνία το 1794 όταν ο φιλομοναρχικός ζαχαροπλάστης Λουί Ζυλ Μπενουά έρχεται στη Ρωσία, πιθανότατα λόγω απέχθειας προς την αστική επανάσταση της Γαλλίας η οποία εκθρόνισε τους Βουρβώνους. Εκτός από τον παππού της Ζινάιντα Νικολά, τον οποίο ήδη αναφέραμε, σημαίνοντα μέλη της οικογένειας ήταν ο επίσης αρχιτέκτονας ο Λέων Νικολάγιεβιτς Μπενουά (1856-1928) και ο διάσημος ζωγράφος και σκηνογράφος Αλεξάντερ Νικολάγιεβις Μπενουά (1870-1960)

Η οικογένεια Μπενουά

Ο πατέρας της Ζινάιντα Γιεβγκένι Λανσερέ (1848-1886) ήταν γλύπτης, και η μητέρα της Αικατερίνα Μπενουά, ως κόρη Μπενουά, είχε ταλέντο στο σχέδιο. Ο Γιεβγκένι Λανσερέ ήταν από τους ικανότερους γλύπτες στο χαλκό, αλλά δυστυχώς πέθανε αρκετά πρόωρα. Έργα του μπορείτε να θαυμάσετε εδώ: http://www.russianbronze.com/Lanceray-Eugeny/View-all-products.html

Η Ζινάιντα αποφοίτησε από το γυμνάσιο θηλέων το 1900 και στη συνέχεια σπούδασε στην Ακαδημία Τεχνών της Πριγκίπισσας Τενίσεβα, με δασκάλους όπως τον Ιλιά Ρέπιν ( 1844-1930), ο οποίος ήταν ο επιφανέστερος Ρώσος ζωγράφος του 19ου αιώνα και τον Οσίπ Μπραζ, (1873-1936) από την Οδησσό. Και οι δυο αυτοί μεγάλοι καλλιτέχνες ήταν εκπρόσωποι του ρεύματος του ρεαλισμού. Η Ζινάιντα φοίτησε επίσης για δυο χρόνια στο Παρίσι, στην Académie de la Grande Chaumière, 1905-1906, ενώ είχε και και μια σύντομη διαμονή στην Ιταλία κάπου στα 1904. Το 1905 παντρεύτηκε τον Μπορίς Σερεμπριάκωφ, που ήταν πρώτος της ξάδελφος (γιος της αδελφής του πατέρα της) και πήρε το επώνυμο με το οποίο έγινε διάσημη. Ο Μπορίς δούλεψε ως μηχανικός στους σιδηροδρόμους.

Πορτραίτο του Μπορίς Σερεμπριάκωφ, 1905, από την Ζινάιντα Σερεμπριάκοβα.

Από την αρχή του δημιουργικού της έργου, η Ζινάιντα προσπάθησε με το έργο της να αναδείξει την ομορφιά της ρωσικής φύσης και του ρωσικού λαού και η κοπιώδης αναζήτηση της ουσίας αυτών των θεμάτων αντανακλάται στα έργα της, τα υπό μαρτυρούν βαθιά γνώση την οποία αποκόμισε από πολύχρονη παρατήρηση και μελέτη. Από τα πρώτα της έργα έδειξε δείγματα μεγάλου και σπάνιου ταλέντου και εμφανή αυτοπεποίθηση για την αξία της και αξιοσημείωτη τόλμη (ας μην ξεχνάμε ότι ήταν γυναίκα ζωγράφος σε μια εποχή που αυτό δεν ήταν τόσο συνηθισμένο)

Η χωριατοπούλα, 1906

Ο θείος της Ζινάιντα, Αλεξάντερ Μπενουά, που αναφέρθηκε πιο πάνω, ήταν πρωτοπόρος του κινήματος Мир искусства, (Μιρ Ισκούστβα, ο Κόσμος της Τέχνης), που μαζί με άλλους κορυφαίους καλλιτέχνες, ανάμεσα τους και τον αδελφό της Ζινάιντα Γιεβγκένι, που φιλοδοξούσε να κάνει μια επανάσταση στην ευρωπαϊκή τέχνη, οι Ρώσοι "σκαπανείς" της Art Nouveau και του Συμβολισμού σε αντιπαράθεση με τους "Πιριντβιζνικι" (Περιπλανώμενοι) Ρεαλιστές, όπως ο Ρέπιν. Το μότο της Μιρ Ισκούστβα, όπως είχε διατυπωθεί στο ομώνυμο περιοδικό που εξέδιδαν οι εκφραστές το κινήματος ήταν "Ένα έργο τέχνης δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μόνο έκφραση της προσωπικότητας του δημιουργού". Η Ζινάιντα προσχώρησε στο κίνημα το 1911, αλλά σύντομα διαφοροποιήθηκε, λόγω των χαρακτηριστικών των έργων της, στο οποίο κυριαρχούσαν η πλαστικότητα, η αρμονία και η λαϊκή θεματολογία. 

Το περιοδικό Μιρ Ισκούστβα

Πίνακας του ρεύματος Μιρ Ισκούστβα, Ντομπουζίνσκι, Μορφασμοί της Πόλης

Πίνακας των Περιπλανώμενων, Βαζνέτσωφ, "Το Ξεσπίτωμα"

Ζινάιντα Σερεμπριάκοβα, "Η Σοδειά", 1910

Ο θερισμός, 1915, Σερεμπριάκοβα

Η καριέρα της Σερεμπριάκοβα είναι σε ανοδική πορεία τα χρόνια 1914-1917.  Παρά την διαφοροποίησή της από την Μιρ Ισκούστβα, η τέχνη της κινείται στο ρεύμα της Art Nouveau και του Συμβολισμού, όπως καταφαίνεται από τα κορυφαία της έργα εκείνης της περιόδου.

Η κοιμωμένη χωριατοπούλα, 1915, Art Nouveau

To πλυσταριό, 1917, Συμβολισμός

Το 1916 ο αρχιτέκτονας εξάδελφος της Αλέξανδρος Μπενουά ανέλαβε το έργο του Σιδηροδρομικού Σταθμού του Καζάν. Στη διακόσμηση του σταθμού βοήθησε και η Ζινάιντα, η οποία ανέλαβε το μέρος της εικονογράφησης με θέμα την Ανατολή. Οι μεγάλες χώρες της Ανατολής, Τουρκία, Σιάμ, Ιαπωνία, Ινδία, αναπαρίστανται αλληγορικά με τις μορφές γυναικών. 

"Σιάμ", 1916, Σιδηροδρομικός Σταθμός Καζάν

"Τουρκία", 1916, Σιδηροδρομικός Σταθμός Καζάν

"Τουρκία", 1916,Σιδηροδρομικός Σταθμός Καζάν

"Ινδία", 1916, Σιδηροδρομικός Σταθμός Καζάν

"Ινδία", 1916, Σιδηροδρομικός Σταθμός Καζάν

"Ιαπωνία", 1916,Σιδηροδρομικός Σταθμός  Καζάν

Η Οκτωβριανή Επανάσταση, έναντι της οποίας η Σερεμπριάκοβα και η οικογένειά της δεν ήταν φιλικώς διακείμενη, επέφερε μεγάλες αλλαγές στη ζωή της ζωγράφου. Ο σύζυγός της Μπόρις πέθανε από τύφο στη φυλακή το 1919 και η Ζινάιντα έμεινε χωρίς εισοδήματα και χωρίς προστασία σε ένα πολύ ρευστό περιβάλλον. Η μετάπτωση από την ασφάλεια και την ανεμελιά μιας άνετης ζωής στην ανασφάλεια της κοινωνικής θύελλας αποτυπώνεται στο έργο της Σπίτι από Τραπουλόχαρτα, του 1919, που είναι και το τραγικότερο έργο της. 

Σπίτι από Τραπουλόχαρτα

Η Ζινάιντα πάλεψε με τις δυσκολίες και προσπάθησε να επιβιώσει σε ένα πολύ δυσχερές για εκείνη περιβάλλον, τόσο κοινωνικά όσο και καλλιτεχνικά. Οι κοινωνικές δυσκολίες έχουν να κάνουν με τις σχέσεις της ως προς την Επανάσταση, υπήρξε πολέμια και ήταν με το μέρος των ηττημένων. Καλλιτεχνικά επίσης ήταν ενάντια στο φουτουρισμό και τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Απασχολήθηκε στο Μουσείου του Χάρκοβου αρχικώς ως σχεδιάστρια, μετακόμισε στην Πετρούπολη όπου και δούλεψε για το περίφημο θέατρο Μαρίνσκι.

Αυτοπροσωπογραφία, 1921.

Φρούριο Πετροπαβλόφσκ, 1921.

Ποτραίτο της μικρής της κόρης, Κατερίνας, 1923,

Το 1924 ταξίδεψε στο Παρίσι μόνη της, καθώς της είχε προσφερθεί εκεί δουλειά επ' αμοιβή για διακόσμηση τοίχων, Δεν γύρισε στην Σοβιετική Ένωση, παρόλο που εκεί είχαν μείνει τα τέσσερα παιδιά της και η μητέρα της. Κατόρθωσε να φέρει κοντά της μόνο τα δυο από τα τέσσερα, την Κατερίνα και τον Αλέξανδρο. Η επαφή της με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας της διακόπηκε και μόνο το 1960 κατόρθωσε να ξανασυναντηθεί πάλι με την κόρη της Τατιάνα. Η Ζινάιντα είχε λάβει τη Γαλλική υπηκοότητα το 1947. Η αποκατάσταση των σχέσεων της με τη Σοβιετική Ένωση της επέτρεψε να εκθέσει τα έργα της στη Μόσχα το 1966. Σημειωτέον, η κόρη της Τατιάνα έκανε μεγάλη καριέρα στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας ως σκηνογράφος.

Μετά τη φυγή της από τη Σοβιετική Ένωση η Ζινάιντα ταξίδεψε πολύ, ζώντας μια έντονη και κοσμοπολίτικη ζωή. Ανάμεσα στα άλλα επισκέφθηκε και το Μαρόκο δυο φορές, το 1928 και το 1930. Καρπός του ταξιδιού της αυτού ήταν πολλά πρωτότυπα έργα με θέματα από την εξωτική αυτή χώρα. 

Τα τείχη του Μαρακές, 1928

Μαροκινή, 1928

Μουσικοί, 1928

Σενεγαλέζος στρατιώτης, 1928

Νεροκουβαλητής, 1928

Το έργο της Ζινάιντα ήταν τόσο δημοφιλές στη Σοβιετική Ένωση, ώστε οι πωλήσεις των άλμπουμ της έρχονταν στην τρίτη θέση, πίσω από εκείνα των Μποτιτσέλι και Ρενουάρ!

Η Ζινάιντα Σερεμπριάκοβα πέθανε το 1967 στο Παρίσι και ετάφη στο Ρωσικό Κοιμητήριο. 

Κήπος με φρούτα, 1908

Κορίτσι με κερί, 1911

Τσαρκόγιε Σέλο, 1913

Πορτραίτο νεαρής γυναίκας, 1915

Νεσκουτσνόγιε, 1916

Νεσκουτσνόγιε, Αγροί, 1916

Νεκρή φύση, 1923

Στην κουζίνα, 1923

Βεράντα την Άνοιξη, 1910

Η Εβραιοπούλα του Σεφρού, 1932

Βρετάννη, 1934

Η Παναγία με ένα παιδί, 1934, το μόνο θρησκευτικού περιεχομένου έργο της Σερεμπριάκοβα.

Λίμνη Γενεύης, 1954

Αγγλία, 1953

Η τελευταία αυτοπροσωπογραφία της

Είναι δύσκολο να κατατάξουμε τη Σερεμπριάκοβα σε κάποιο συγκεκριμένο ρεύμα. Το καλλιεργημένο μάτι θα διαπιστώσει ότι τα έργα της κινούνται μεταξύ πολλών ρευμάτων και στοιχεία εξπρεσσιονισμού, ιμπρεσσιονισμού, Art Nouveau, Art Deco, Συμβολισμού μπορεί να συνυπάρχουν και στο ίδιο έργο. Αρκετά λογικό, αν σκεφτούμε την εποχή που έζησε η μεγάλη αυτή ζωγράφος, και αν σκεφτούμε ότι οι νόρμες κάθε ρεύματος υπάρχουν για να βοηθούν τον δημιουργό, όχι να τον δεσμεύουν. Η ουσία των νόμων της τέχνης είναι η απελευθέρωση των εκφραστικών δυνατοτήτων.