Η πόλη του Αγίου Λουκά της Κριμαίας

Άγιος Λουκάς της Κριμαίας

Στα ανατολικά της χερσονήσου της Κριμαίας υπήρχε κάποτε μια ελληνική αποικία της Μιλήτου ονόματι Παντικάπαιον. Σήμερα ονομάζεται Κερτς και με αυτό το όνομα μπορούμε να την εντοπίσουμε στον χάρτη. Η γεωγραφική θέση της πόλης είναι στρατηγική, καθώς ελέγχει το πέρασμα από την Αζοφική στη Μαύρη θάλασσα.

Χάρτης με τις αρχαίες ελληνικές αποικίες στη Βόρεια Μαύρη Θάλασσα.

Η πόλη μόνο ασήμαντη δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, καθώς υπήρξε κέντρο του Βασιλείου του Κιμμερικού Βοσπόρου (ο πορθμός που ενώνει Αζοφική Θάλασσα και Εύξεινο Πόντο ονομάζεται Κιμμερικός), ενός πολυεθνικού κράτους (Έλληνες και διάφοροι σκυθικοί λαοί αποτελούσαν τον πληθυσμό ο οποίος κατοικούσε στην περιοχή) το οποίο συστάθηκε το 480 π.Χ κατά τη μαρτυρία του Διόδωρου του Σικελιώτη " ]κατὰ δὲ τὴν Ἀσίαν οἱ τοῦ Κιμμερίου Βοσπόρου βασιλεύσαντες, ὀνομασθέντες δὲ Ἀρχαιανακτίδαι, ἦρξαν ἔτη δύο πρὸς τοῖς τετταράκοντα· διεδέξατο δὲ τὴν ἀρχὴν Σπάρτακος, καὶ ἦρξεν ἔτη ἑπτά", Ιστορική Βιβλιοθήκη, 12,31.

Το Πρυτανείο του Παντικαπαίου 

Παντικάπαιο 

 Η πρώτη δυναστεία, οι Αρχαιανακτίδες (στα ελληνικά σημαίνει η λέξη "Παλαιοί βασιλιάδες", οπότε είναι πιθανό το όνομα αυτό να μην πραγματικά οικογενειακό) έμειναν στην εξουσία μόλις 42 χρόνια, καθώς ανατράπηκαν από κάποιον Σπάρτοκο (ή Σπάρτακο), ο οποίος ίδρυσε την νέα δυναστεία των Σπαρτοκιδών. Η δυναστεία αυτή ήταν μακροβιότερη. Διατηρήθηκε στην εξουσία μέχρι το 107 π.Χ, οπότε και περιήλθε στον έλεγχο του Βασιλείου του Πόντου, υπό τον Βασιλέα Μιθριδάτη, ύστερα από εσωτερικές αναταραχές. (Συγκεκριμένα, ο τελευταίος Σπαρτοκίδης βασιλιάς δολοφονήθηκε από κάποιον Σκύθη). Μετά την ήττα του από τον Πομπήιο ο Μιθριδάτης κατέφυγε στην Κριμαία, όπου μάταια προσπάθησε να ανασυγκροτήσει δυνάμεις ώστε να συνεχίσει τον πόλεμο κατά των Ρωμαίων και έτσι απελπισμένος αυτοκτόνησε στο Παντικάπαιο. Το κράτος του Βοσπόρου συνέχισε να υπάρχει ως υποτελές κράτος στους Ρωμαίους μέχρι την καταστροφή του από τους Ούνους το 375 μ.Χ, με εξαίρεση ένα μικρό διάστημα επί αυτοκράτορα Νέρωνα, ο οποίος είχε προσωρινά καταργήσει τον τοπικό βασιλιά, αλλά ο διάδοχος του Νέρωνα, Σουλπίκιος Γάλβας επανέφερε το προηγούμενο καθεστώς. 

Χάρτης με τις εδαφικές διακυμάνσεις του κράτους του Βοσπόρου

Εν συνεχεία το Παντικάπαιο περιήλθε στο βυζαντινό κράτος. Ο Ιουστινιανός μάλιστα έκτισε και κάστρο στην πόλη και το ονόμασε "Βόσπορο". Η πόλη αναβαθμίστηκε σε έδρα επισκόπου. Ο ναός που κτίστηκε εκεί, του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού είναι ο αρχαιότερος της Κριμαίας.

Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής.

Τους Βυζαντινούς αντικατέστησαν οι Χάζαροι στην κυριαρχία στην περιοχή, τουρκικό φύλο, το οποίο μετονόμασε την πόλη σε "Κάρτσα". (από το καρσί που σημαίνει "αντίκρυ", εξ ου και καρσιλαμάς, ο "αντικρυστός χορός), και τους Χαζάρους αντικατέστησαν οι Ρώσοι του Κιέβου, οι οποίοι μετονόμασαν την πόλη σε Κόρτσεφ, διατηρώντας ουσιαστικά την τουρκογενή ονομασία. Το Κερτς ανήκε στο ρωσικό πριγκηπάτο του Τμουταραχάν. Τατμαράχα ονομαζόταν το χαζαρικό φρούριο το οποίο ήταν κτισμένο στον Κιμμερικό Πορθμό, απέναντι ("αντίκρυ") από το Παντικάπαιο, και ήταν το κέντρο του χαζαρικού κράτους (χαγανάτου) , στη θέση της Ερμωνάσσης, αρχαίας ελληνικής αποικίας, της μοναδικής αιολικής αποικίας στην περιοχή, στην οποία κυριαρχούσε το ιωνικό στοιχείο. Οι ιδρυτές της Ερμωνάσσης ήσαν από τη Λέσβο. Πρόσφατες (εδώ και δυο χρόνια) ανασκαφές του ρωσικού κράτους στην περιοχή έφεραν στο φως σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα γι' αυτήν την αρχαία ελληνική αποικία. Το Κερτς αναπτύχθηκε ως σλαβική πλέον πόλη, εξελισσόμενο σε  κέντρο του εμπορίου μεταξύ της Ρωσίας του Κιέβου, της Κριμαίας, του Καυκάσου και των πόλεων στη νότια Μαύρη Θάλασσα..

Η κυριαρχία της Ρωσίας του Κιέβου κατελύθη από τη Χρυσή Ορδή των Μογγόλων. Ωστόσο, η πόλη μετατράπηκε, κατόπιν συμφωνίας με τους νέους επικυρίαρχους, σε γενοβέζικο εμπορικό σταθμό και μετονομάστηκε (ή μάλλον μεταγλωττίστηκε) σε Τσέρκιο. (περίπου ανάλογη ιστορία έχει και η Θεοδοσία, πόλη που βρίσκεται σε απόσταση 100 χιλιομέτρων από το Παντικάπαιο, την οποία οι Χάζαροι την είχαν μετονομάσει σε Κεφέ, και οι Γενοβέζοι σε Κάφα). Το 1475 το Κερτς περιήλθε στην Οθωμανική αυτοκρατορία, υποφέροντας κατά  καιρούς από τις επιδρομές των Κοζάκων του Ζαπορόζιε. (το κέντρο των Κοζάκων πολεμιστών στη νότια Ουκρανία, το βιβλίο του Νικολάι Γκόγκολ "Ταράς Μπούλμπα" αναφέρεται σε αυτούς ακριβώς τους Κοζάκους) Η πόλη μετατράπηκε σε σταθμό δουλεμπορίου και παρήκμασε.

Από το 1480, οπότε και οι Ρώσοι αποτίναξαν τον μογγολικό ζυγό, το ρωσικό κράτος οργανώθηκε και πρόβαλε ως η αδιαφιλονίκητη δύναμη της ευρύτερης περιοχής, ειδικότερα από τη στιγμή που απέκτησε και πολιτική σταθερότητα υπό τους Ρομανώφ. Το αρχαίο ρωσικό κράτος, η Ρωσία του Κίεβου ήταν ουσιαστικά η πολιτική προσέγγιση των ανατολικών σλαβικών φυλών σε ένα κράτος, μέσα στο οποίο άρχισαν να διαμορφώνονται οι τρεις μεγάλοι ανατολικοί σλαβικοί λαοί, Ρώσοι, Ουκρανοί και Λευκορώσοι, με τις όποιες γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές που έχουν μεταξύ τους, οι οποίες οφείλονται στο διαφορετικό ιστορικό προτσές που συντελέστηκε στις περιοχές όπου κατοικούσαν οι τρεις αυτοί λαοί. Ανάλογη διαδικασία επιτελέστηκε και από το νέο ρωσικό κράτος που άρχισε να αναπτύσσεται με κέντρο την Μόσχα αυτή τη φορά, υπό διαφορετικές βέβαια συνθήκες, (όπως για παράδειγμα η απόλυτη πολιτική κυριαρχία του Τσάρου της Μόσχας, η οποία δεν ήταν ευχάριστη σε όλους, ούτε καν στους Ρώσους βογιάρους, κάποιες φορές) και με τις πολιτισμικές ταυτότητες των ανατολικών σλαβικών λαών να βρίσκονται σε διαφορετική φάση από αυτή που βρίσκονταν υπό τη Ρωσία του Κιέβου. 

Η Ρωσία σταδιακά εκδιώκει τους Τούρκους από τη νότια Ουκρανία και την Κριμαία. Ο Τσάρος Πέτρος κάνει την αρχή με τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο (1686-1700). Στα 1895-1896 λαμβάνει χώρα η περίφημη "Αζοφική Εκστρατεία". Έχοντας αποτύχει στα πρώτα χρόνια του πολέμου να εισβάλει από τη στέπα, ο Πέτρος επιλέγει "την οδό του Ντον".

O Ντον εκβάλλει στην Αζοφική θάλασσα, κοντά στο σημερινό Ροστόβ του Ντον, 30 χλμ δυτικότερα της αρχαίας ελληνικής αποικίας της Ταναϊδος, στον κόλπο του Τανγκαρογκ.

Εκεί που καταλήγει ο Ντον είναι κτισμένο το Αζόφ, του οποίου το φρούριο ήταν ο στόχος της εκστρατείας του Μεγάλου Πέτρου. Η πρώτη πολιορκία του Αζόφ, το 1695, στην οποία πρωτοστάτησαν οι Κοζάκοι του Ντον, απέτυχε, αλλά η δεύτερη το 1696 στέφθηκε με επιτυχία και οι Ρώσοι κατέλαβαν το φρούριο, αποκτώντας πια βάση στην Αζοφική θάλασσα. 

Το φρούριο του Αζόφ

Οι Τούρκοι ενίσχυσαν τις φρουρές τους στην Κριμαία. Το 1706 ολοκλήρωσαν την κατασκευή του Γενί-Καλέ, ενός φρουρίου στο Κερτς, στο παλιό Παντικάπαιο. Μέχρι το 1774, οι Ρώσοι και οι Τούρκοι διαγκωνίζονται για την κυριαρχία στην περιοχή, αλλά τελικώς είναι οι Ρώσοι που επικρατούν μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, έναν από τους πολλούς, ο οποίος λήγει με την περίφημη και ευνοϊκή για τα ελληνικά εφοπλιστικά συμφέροντα συνθήκη  Κιουτσούκ Καϊναρτζή, σύμφωνα με την οποία το  το Κερτς και το Γενί-Καλέ παραχωρήθηκαν στη Ρωσία, οπότε μετά από σχεδόν 1000 χρόνια η πόλη περιήλθε πάλι στον έλεγχο ενός χριστιανικού κράτους, της ρωσικής αυτοκρατορίας τούτη τη φορά. 

Το Γενί-Καλέ

Το Κερτς αναπτύχθηκε εκ νέου ως εμπορικό και αλιευτικό κέντρο, υπαγόμενο από το 1783 στο "Κυβερνείο της Ταυρίδας" (Таврическая губерния). Το 1818 επισκέφθηκε το Κερτς ο Τσάρος Αλέξανδρος ο Πρώτος. Οι Ρώσοι οχύρωσαν το Κερτς, αντιλαμβανόμενοι τη σπουδαιότητα της θέσης του. 

Αιβαζόφσκυ, Κερτς, 1839

Η πόλη πολιορκήθηκε ανηλεώς από τους Άγγλους κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856) και καταστράφηκε. Ανοικοδομήθηκε όμως πολύ γρήγορα και το φρούριο ξανακτίστηκε υπό τις οδηγίες του Λεττονού Μηχανικού Έντουαρντ Τότλεμπεν. (1818-1884)

Το μνημείο του Έντουαρντ Τότλεμπεν (Σεβαστούπολη) 

Ο δραστήριος και συστηματικός Τότλεμπεν, ο οποίος διακρίθηκε ιδιαίτερα στην άμυνα της Σεβαστουπόλεως (υπό την επίβλεψη και την καθοδήγησή του οχυρώθηκε η πόλη από ξηράς σε πολύ σύντομο διάστημα) έγινε Αρχηγός της Διεύθυνσης Μηχανικού του Υπουργείου Πολέμου της Αυτοκρατορίας το 1859, πρότεινε την ενδυνάμωση του φρουρίου, την οποία ενέκρινε ο Τσάρος Αλέξανδρος ο Δεύτερος, ο οποίος το 1861 επιθεώρησε με ιδιαίτερη ικανοποίηση το φρούριο. 

Το φρούριο του Κερτς.

Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, και παρά το πλήγμα από τον Κριμαϊκό, το Κερτς αναπτύχθηκε και βιομηχανικά, χάρη στην ανακάλυψη κοιτασμάτων ασβεστολίθου (Η βασική χρήση του ασβεστολίθου είναι στην αρχιτεκτονική, όπου χρησιμοποιείται ως οικοδομικό υλικό είτε αυτούσιος, σε λιγότερο ή περισσότερο λαξευμένα τμήματα, είτε σε μίγμα για την κατασκευή του σκυροδέματος τόσο η άμμος όσο και το χαλίκι στο κοινό σκυρόδεμα είναι ασβεστολιθικής σύστασης) και σιδήρου. Μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα το Κερτς είναι μια βιομηχανική πόλη, με βιομηχανία καπνού και κονσέρβας και είναι συνδεδεμένη τηλεγραφικά και σιδηροδρομικά με τα κέντρα της Αυτοκρατορίας, τη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη. 

Κερτς, 1902

Κατά την έναρξη του Β Παγκοσμίου πολέμου, η πόλη, η οποία είχε πληγεί από τον εμφύλιο που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση, είχε περίπου 105.000 κατοίκους. Κατά την εκστρατεία των Γερμανών στην Κριμαία η πόλη αμύνθηκε και καταλήφθηκε ύστερα από σκληρές μάχες το Νοέμβριο του 1941, ωστόσο συνέχισε να απασχολεί μια γερμανική μεραρχία. Οι μάχες της Χερσονήσου του Κερτς κόστισαν στους Σοβιετικούς 160.000 ζωές. Για την ανακούφιση της σκληρά δοκιμαζόμενης Σεβαστουπόλεως ήταν αναγκαίος ο έλεγχος του Κερτς, το οποίο προσπάθησαν να ανακαταλάβουν οι Σοβιετικοί. Η πόλη τελικώς ελευθερώθηκε το 1944, Απρίλιο, κατά τη γενική υποχώρηση των Γερμανών. Περίπου 15.000 πολίτες της εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.

Ο Λόφος του Μιθριδάτη, στο Κερτς. Η σκάλα του Μιθριδάτη οδηγεί στον Οβελίσκο της Δόξας, μνημείο που χρίστηκε μετά την Αντιφασιστική Νίκη.

Σε αυτή την πόλη, το 1877 γεννήθηκε ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους άγιους της Ρωσίας, ο Άγιος Λουκάς ο Ιατρός, ο Άγιος της Κριμαίας. Αρχιεπίσκοπος της Συμφερούπολης, ο πρωτοπόρος της τοπικής αναισθησίας και της μεταμόσχευσης οργάνων, ο άνθρωπος που δεν φοβόταν ούτε τον Στάλιν (αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο Στάλιν το 1946, χαρίζοντας το χρηματικό ποσό από το βραβείο στους φτωχούς). Πέθανε το 1961, επίσκοπος Συμφερούπολης. Για τον βίο του Αγίου θα αναρτήσουμε σύντομα σχετικό άρθρο.