Ο ποταμός Τάναϊς, όπως αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες άποικοι τον ποταμό Ντον, ξεκινά το ήρεμο ταξίδι μαζί με τον "αδελφό" του Σατ από την ίδια πηγή, η οποία βρίσκεται κοντά στην πόλη Νοβομοσκόφσκ, της επαρχίας Τούλας, νοτιοανατολικά της Μόσχας. Υπάρχει ένα όμορφο ρωσικό παραμύθι για τα δυο ποτάμια που ξεκινούν από την ίδια μεν πηγή, αλλά ενώ ο Ντον είναι ένα μεγάλο και ήρεμο ποτάμι που κυλά για 1950 χιλιόμετρα στη ρωσική πεδιάδα μέχρι να καταλήξει στην αγκαλιά της Αζοφικής, ο Σατ είναι ένα μικρό φιδογυριστό ποτάμι που καταλήγει να είναι παραπόταμος του Ντον.
Το παραμύθι λέγει (το διασώζει ο Τολστόι) πως ο Ντον και ο Σατ ήταν δυο αδέλφια, που έφυγαν μαζί από το πατρικό σπίτι. Ο Ντον διαφύλαξε τις πατρικές συμβουλές, ενώ ο Σατ έκανε του κεφαλιού του και πήγε να ξεγελάσει τον αδελφό του. Ο Ντον τον συγχώρεσε και τον έθεσε υπό την προστασία του όταν έγινε μεγάλος και τρανός, αλλά ο Σατ έμεινε πάντα στη σκιά του αδελφού του. Με αυτόν τον επεξηγηματικό μύθο προσπάθησε ο απλός λαός να εξηγήσει πως δυο ποταμοί που ξεκινούν από την ίδια πηγή είναι τόσο, μα τόσο ανόμοιοι. Όπως φαίνεται από τον χάρτη η πορεία του Ντον είναι ομαλή χωρίς πολλές παρεκκλίσεις (η τήρηση των πατρικών συμβουλών!) με εξαίρεση τη στροφή που κάνει προς τα δυτικά, (η καμπή της ζωής, η προδοσία του αδελφού), ενώ κοντεύει να σμίξει με τον Βόλγα. (Σήμερα υπάρχει κανάλι μήκους 110 χιλιομέτρων που συνδέει τα δυο ποτάμια)
Ο Ντον ήταν μια βασική εμπορική αρτηρία, ο έλεγχος της οποίας περνούσε από τον κάθε κυρίαρχο της περιοχής: Οι Σκύθες στην αρχή, οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, οι Οστρογότθοι, οι Βυζαντινοί, οι Χάζαροι, οι Ρώσοι του Κιέβου, οι Μογγόλοι και πάλι οι Ρώσοι στη συνέχεια. Δεν ήταν δυνατό όλοι αυτοί οι λαοί να μην αφήσουν το αποτύπωμά τους στην περιοχή, πόσο μάλιστα που ο υδάτινος αυτός δρόμος ήταν κομβικός για τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα όλων των κατοίκων της περιοχής.
Οι Χάζαροι ήταν ένας νομαδικός ή ημινομαδικός τουρκικός λαός,, οι οποίοι ορμώμενοι (πιθανώς) από τη Μογγολία πέρασαν τον Βόλγα γύρω στο 650 μ.Χ και εγκαταστάθηκαν αρχικώς στη λεκάνη μεταξύ του Βόλγα και του Ντον. Για την ακρίβεια, θα πρέπει να μιλάμε για μια ομοσπονδία τουρκικών φυλών η οποία πέρασε τον Βόλγα τότε, υπό την ηγεσία των Χαζάρων Χάνων, ηγεσία αρκετή εμπνευσμένη, τολμούμε να ισχυριστούμε, κατά τα φαινόμενα, καθώς οι άνθρωποι εκείνοι μπόρεσαν να συγκροτήσουν ένα από τα ισχυρότερα μεσαιωνικά κράτη το οποίο άντεξε περίπου 400 χρόνια.
Χάρτης που δείχνει τη μέγιστη ακμή του κράτους των Χαζάρων, περί το 850 μ.Χ (χάρτης από τη σελίδα "bibliotecapleyades.net")
"Οι Χάζαροι ήταν ένα ασυνήθιστο φαινόμενο για τους μεσαιωνικούς χρόνους. Περικυκλωμένοι από άγριες και νομαδικές φυλές, είχαν όλα τα πλεονεκτήματα των ανεπτυγμένων κρατών: Δομημένη κυβέρνηση, αχανές και ακμαίο εμπόριο, και μόνιμο στρατό. Την εποχή οπότε στη Δυτική Ευρώπη κυριαρχούσε φανατισμός και βαθιά άγνοια, το κράτος των Χαζάρων ήταν διάσημο για την δικαιοσύνη και την ανεκτικότητά του. Οι άνθρωποι οι οποίοι διώκονταν για την πίστη του έβρισκαν καταφύγιο στη Χαζαρία. Σαν ένας διάττοντας αστέρας εμφανίστηκε στον ομιχλώδη ορίζοντα της Ευρώπης και έσβησε χωρίς να αφήσει ίχνη ύπαρξης" γράφει ο σοβαρός Ρώσος ιστορικός Βασίλι Γκριγκόριεβ στο έργο του О двойственности верховной власти у хазаров "Περί του δυισμού της ανώτατης αρχής στους Χαζάρους" το 1835. (Η δυαδική μοναρχία είναι ένα τουρκικό σύστημα διοίκησης το οποίο αναγνωρίζει δυο αρχηγούς, τον kagan και τον bek, τουρκιστί, ο μεν πρώτος είναι ο αντίστοιχος "βασιλεύς", ενώ ο δεύτερος ο αρχηγός του στρατού των πόλεων.
Όπως η από το 337 χριστιανική Γεωργία στα νότια του Καυκάσου, το κράτος των Χαζάρων αποτελούσε ένα είδος γέφυρας μεταξύ Ισλάμ και Χριστιανισμού. Ενώ όμως η Γεωργία αντιστεκόταν με γενναιότητα στους Άραβες και στους Ιρανούς, αποτελώντας ένα είδος ασπίδας για τις ασιατικές κτήσεις της Κωνσταντινούπολης, το κράτος των Χαζάρων ακολουθούσε μια ειρηνική πολιτική στο ζήτημα της θρησκείας, όντας κράτος πολυεθνικό εκ της συστάσεώς του. Η χαζαρική αριστοκρατία ασπάστηκε τον ιουδαϊσμό γύρω στον 8ο αιώνα (άγνωστο ποιοι λόγοι οδήγησαν σε αυτήν την επιλογή, δυστυχώς οι πηγές μας είναι πενιχρές), ενώ οι λαοί που συγκροτούσαν το κράτος ανήκαν σε διάφορες θρησκείες ( υπήρχαν χριστιανοί, μουσουλμάνοι, σαμανιστές, παγανιστές), έτσι υιοθετήθηκε η πολιτική του θρησκευτικού συγκρητισμού, η μόνη λογική επιλογή για ένα κράτος το οποίο θέλει να αποκτήσει ομοιογένεια, αλλά ταυτόχρονα δεν θέλει ή δεν μπορεί να επιβάλει μια συγκεκριμένη θρησκεία ως επίσημη κρατική. Το Βυζάντιο είναι το αντίθετο παράδειγμα, που προέταξε την αυστηρή τήρηση και επιβολή της κρατικής θρησκείας σε όλους τους υπηκόους του.
Οι Χάζαροι επηρρεάζουν και την ιστορία της Βαλκανικής Χερσονήσου, καθώς είναι αυτοί που εκδιώκουν τους Βούλγαρους από τον Βόλγα. Οι Βούλγαροι, τουρκικό φύλο και αυτοί, με αρχηγό τον Ασπαρούχ πιεζόμενοι και εκτοπιζόμενοι από τους Χαζάρους κατήλθαν στην χερσόνησο του Αίμου, όπου και εκχριστιανίστηκαν και εκσλαβίστηκαν βαθμιαία εξελισσόμενοι στο σύγχρονο βουλγαρικό έθνος.
Το κράτος των Χαζάρων είχε σχέσεις με όλα τα δυνατά κράτη της εποχής στην περιοχή, και φυσικά με το Βυζάντιο. Η βυζαντινή διπλωματία έβλεπε στο ισχυρό χαζαρικό κράτος έναν ισχυρό σύμμαχο στη διαπάλη με την Περσία και το ολοένα πιο δυνατό Ισλάμ στα ανατολικά του σύνορα, αλλά ταυτόχρονα έναν υπολογίσιμο ανταγωνιστή στο εμπόριο της Μαύρης Θάλασσας, ο οποίος εποφθαλμιούσε τις βυζαντινές κτήσεις στην Κριμαία. Στο πλαίσιο αυτής της συμμαχίας οι Βυζαντινοί, επί αυτοκράτορος Θεοφίλου (829-842), τελευταίου εικονομάχου αυτοκράτορα, γιο του Μιχαήλ Β του Τραυλού, ανταποκρινόμενοι σε σχετικό αίτημα των Χαζάρων, απέστειλαν τον μηχανικό Πετρωνά Καματηρό ή Καματερό, σπαθαροκανδιδάτο στο αξίωμα (πρόκειται για ένα μεσαίου βαθμού αξίωμα στη βυζαντινή ιεραρχία), ο οποίος έφθασε με πλοία και στρατό στην Χερσώνα. Από εκεί οι Χαζάροι τους οδήγησαν με μεταγωγικά πλοία στο στόμα του Ντον, όπου και επρόκειτο να χτιστεί το φρούριο για το οποίο ζητήθηκε η συνδρομή του Αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Επειδή δεν υπήρχαν διαθέσιμα οικοδομικά υλικά ο Καματηρός χρησιμοποίησε βότσαλα του Ντον εγκεχυμένα σε ένα είδος ασβέστη, δυστυχώς δεν γνωρίζουμε περισσότερες λεπτομέρειες για την συγκεκριμένη ευρεσιτεχνία. Η πόλη-φρούριο η οποία θεμελιώθηκε, με τη βοήθεια των Βυζαντινών το 833, ήταν το Σάρκελ, το οποίο στη γλώσσα των Χαζάρων σημαίνει "Άσπρο Σπίτι", ή κατά το αρχαιοπρεπές ελληνικό "Λευκός Οίκος". (πηγή αυτής της αποστολής είναι το βιβλίο του επίσης μετέπειτα αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου De Administrando Imperio" Πρὸς τὸν ἴδιον υἱὸν Ρωμανόν είναι ο τίτλος που βάζει ο Αυτοκράτορας στα ελληνικά)
Το Σάρκελ είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία καθώς αποτελούσε κόμβο στο εμπόριο μέσω του Ντον, από και για τον Εύξεινο Πόντο, καθώς και για δια τη ξηράς μεταφορά από το Ντον προς τον Βόλγα, για όσους ήθελαν να χρησιμοποιούν την δεύτερη μεγάλη υδάτινη αρτηρία.
Ο λόγος της προσέγγισης Χαζάρων και Βυζαντινών ήταν, κατά τη γνώμη μας, η βαθμιαία ανάπτυξη των Ανατολικών Σλάβων που κατοικούσαν στην περιοχή. Καθώς πύκνωνε η διαδικασία της οργάνωσης των σλαβικών πληθυσμών σε μια διακριτή από τις υπόλοιπες της περιοχής κοινότητα συμφερόντων, και εχόντων των πληθυσμών αυτών διαφορετική γλώσσα και παραδόσεις από τους υπόλοιπους, ήταν αναμενόμενο, όντες ήδη πολυάριθμοι, να διεκδικήσουν την πολιτική κυριαρχία στην περιοχή, εφόσον και η οικονομική τους ανάπτυξη το επέτρεπε. Οι βυζαντινές πηγές κάνουν λόγο για επιδρομές Ρώσων στην Αμάστριδα, τη σημερινή Αμάσρα της Τουρκίας, στην άλλη όχθη της Μαύρης Θάλασσας! Να διευκρινιστεί, ωστόσο, ότι "Ρως" οι βυζαντινοί αποκαλούν τον λαό του οποίου ηγείται ο Ρούρικ, οι οποίοι το 907 πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη. Η επιδρομή αυτή των Ρως στην Αμάστριδα αναφέρεται στον "Βίο του Αγίου Γεωργίου Αμάστριδος, ο οποίος γράφτηκα από τον Ιγνάτιο το Διάκονο (Ο Διάκονος και Σκευοφύλαξ της Μεγάλης Εκκλησίας Ιγνάτιος είναι ένας από τους καλύτερους συγγραφείς αγιολογικών κειμένων του 9ου αιώνα) Η επιδρομή έλαβε χώρα στα χρόνια του Αυτοκράτορα Θεοφίλου, περί το 830-840. Σε φραγκική σύγχρονη πηγή, τα Μπερτινιανά Χρονικά, (Бертинские анналы, Annales Bertiniani), αναφέρεται (στα 839) ότι "ο Αυτοκράτορας Θεόφιλος έστειλε σε αυτούς (εννοεί τους Φράγκους και τον Βασιλιά Λουδοβίκο τον Ευσεβή) και κάποιους που τους είπαν ότι το έθνος τους ονομάζεται Ρως και ο βασιλιάς τους καγκάνος". "Феофил император Константинопольский послал с ними также неких, которые говорили, что их, то есть их народ, зовут Рос, и которых, как они говорили, царь их Хакан называемый" (η ρωσική μετάφραση του χρονικού την οποία είχα στη διάθεσή μου). Η ύπαρξη λοιπόν των Ρώσων είναι γνωστή στους Βυζαντινούς πολύ πριν το 907 και την επίθεσή τους κατά της Κωνσταντινούπολης.
Αν και τυπικά η Ρωσία του Κιέβου συγκροτείται γύρω στο 880 από τον πρίγκηπα Όλεγκ, ο οποίος το 911 μεταφέρει την πρωτεύουσα του κράτους του από το Νόβγκοροντ στο βορρά στο Κίεβο, θα είναι λάθος να θεωρούμε ότι οι Ανατολικοί Σλάβοι μια μέρα ξύπνησαν με έναν ηγέτη και συγκρότησαν κράτος. Η ιστορία δεν αποτελείται από στιγμές, αλλά από διαδικασίες. Πιστεύουμε ότι η συνεργασία των ανταγωνιστών Χαζάρων-Βυζαντινών εναντίον των Ρώσων (των Ανατολικών Σλάβων για να ακριβολογούμε ιστορικά), προέκυψε από την ολοένα ισχυρότερη επιρροή των σλαβικών πληθυσμών στην περιοχή. Από τα Μπερτινιανά Χρονικά και την χρήση του όρου καγκάνος για τον βασιλιά των Ρώσων, μπορούμε να εξαγάγουμε κάποια συμπεράσματα για την επιρροή και του χαζαρικού καγκανάτου στους γειτονικούς του λαούς.
Η ισχύς του νέου σλαβικού κράτους, της Ρωσίας του Κιέβου, αποδείχτηκε πολύ γρήγορα. Ο εγγονός του Όλεγκ, Σβιάτοσβλαβ ο Πρώτος (945-972) και παππούς του Μεγάλου Βλαδίμηρου, συνέχισε το έργο του Όλεγκ. Ο Όλεγκ εκδίωξε τους Χαζάρους από τον Δνείπερο (το μεγάλο ποτάμι της Ουκρανίας σήμερα) Ο Σβιάτοσλαβ του Κιέβου, ο πρώτος Ρώσος ηγεμόνας με αμιγώς σλαβικό όνομα (ούτε καν εκσλαβισθέν όπως το Όλεγκ (εκ του σκανδιναβικού Helgi) ή το Ίγκορ (από το Ingvar πιθανώς), κατά το ελληνοπρεπές "Σφενδοσθλάβος" ήταν αυτός που κατέλυσε ουσιαστικά το κράτος των Χαζάρων και κατέλαβε το Σάρκελ το 965.
Ο Σβιάτοσβλαβ του Κιέβου, μνημείο
Το Σάρκελ μετονομάστηκε σε Белая Вежа, "Λευκός Πύργος" και εξελίχθηκε σε σλαβική πόλη μέχρι την καταστροφή της από τους Κουμάνους το 1117 οπότε και ερημώθηκε. Στο φως την πόλη επανέφεραν οι σοβιετικές ανασκαφές στην περιοχή από τον σπουδαίο Ρώσο αρχαιολόγο Μιχαήλ Αρταμόνωφ (1898-1972) κατά τα έτη 1934-1936. Βασισμένος στις έρευνες του ο Αρταμόνωφ υποστήριξε με αρκετή πειστικότητα την επιρροή των Χαζάρων στη διαμόρφωση του ρωσικού κράτους και στην ιστορική εξέλιξη των λαών της Σοβιετικής Ένωσης. Οι Χάζαροι, ως εθνότητα, δεν εξαϋλώθηκαν. Η ήττα από τους Ρώσους ήταν καταλυτικός παράγοντας για τον εξισλαμισμό των Χαζάρων, καθώς οι περισσότεροι Χάζαροι ασπάστηκαν το Ισλάμ και μετανάστευσαν στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία, παίζοντας ρόλο στην εθνογένεση των Καζάκων και των Ουζμπέκων, ενώ οι Εβραίοι Χάζαροι, οι οποίοι ας μην ξεχνάμε ήταν η οικονομική και πολιτική αριστοκρατία του κράτους, αφομοιώθηκε από τις εβραϊκές κοινότητες της Ρωσίας του Κιέβου.
Αεροφωτογραφία του Σάρκελ, 1951
Το φρούριο βρίσκεται σε ένα ακρωτήρι, χωρίζεται από την ακτή από μια τάφρο. Το τείχος είναι μια δεύτερη τάφρος καθαυτό. Το σχήμα του κάστρου είναι ένα τετράπλευρο (193,5 m έως 133,5 m). Χτισμένο από πυρίκαυστο τούβλο, τοιχοποιία άνευ θεμελίων. Πάχος 3,75 m, ύψος όχι μικρότερο από 10 m, πύργος με τείχη ενισχυμένα στις κορυφογραμμές και ογκώδεις πύργους στη γωνία. Στο βόρειο-δυτικό τοίχο ήταν η κύρια πύλη, η δεύτερη πύλη (μικρότερη) βρίσκεται στο βόρειο-ανατολικό τοίχο και βγάζει στο ποτάμι. Το φρούριο είχε αρκετές γραμμές άμυνας. Μέσα χωρίστηκε σε δύο μέρη με εγκάρσιο τείχος. Στο χαμηλότερο νότιο-δυτικό τμήμα ήταν προσβάσιμο μόνο από το εσωτερικό, στη νότια γωνία του είναι ενισχυμένα με τετράγωνος πύργο-μπουντρούμι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου